Ses Sağlığı

Merhaba,

Sales Network ailesine katılmaktan ve hazırlanan E-Bülten aracılığı ile sizlerle bir araya gelmekten mutluluk duyuyorum. Bu bölümde önümüzdeki aylarda sizlerin talepleri ile de şekillenecek bir sağlık alanı oluşturmayı planlıyoruz. Sık rastlanılan hastalıklar, pratik korunma yöntemleri ve sağlıklı yaşam önerileri de dâhil olmak üzere faklı başlıklar ve farklı konuklarla önümüzdeki aylarda bu köşede bir araya geleceğiz. 

Keyifli okumalar.

Prof.Dr.İbrahim Sayın

Kulak Burun Boğaz ve Baş Boyun Cerrahisi Uzmanı

Sağlıklı Ses Nedir ve Nasıl Oluşur?

Ses ve konuşma gündelik hayatta iletişimimizi sağlayan ana faktördür. Sağlıklı bir ses karşımızdaki tarafından işitilebilir bir gürlüğe sahip olan, bizim cinsiyet, yaş gibi özelliklerimiz hakkında karşımızdaki kişiye bilgi veren, duygularımızın dışa vurumunu sağlayabilen bir özellikte olmalıdır. Konuşan kişi içinse ses tellerine zarar vermeyen ve dinleyiciyi rahatsız etmeyen bir yapıda olması gereklidir. 

Sağlıklı bir ses için 3 ana faktör mevcuttur. İlk olarak ses çıkarmamız için gerekli havayı sağlayan sağlıklı bir akciğer ve diafram yapısıdır. Akciğer sağlığı, doğru nefes alıp verme teknikleri işte bu aşamada önemlidir. İkinci faktör sağlıklı bir ses üretimini sağlayan ses telleridir. Ses telleri gırtlak alanı içerisinde yer alan, yoğun titreşen yapılar olup kadın erkek ve çocuklarda farklı titreşim frekanslarına sahiptir. Örnek olması açından ses telleri saniyede; erkeklerde 100-150, kadınlarda 200-250, bebeklerde 400 kere titreşir. Her bir saniyede oluşan bu yoğun aktivite ses tellerini özellikle sesin doğru kullanılmaması, sigara, alerji ve reflü gibi durumlarda hasarlanmaya duyarlı hale getirir. Üçüncü faktör çıkan sesi şekillendirmemizi sağlayan, harfler ve anlamlara dönüştüren dil, damak, burun, sinüsler vs. gibi yapılardır. Bu yapılar sesin konuşma diksiyon ve vurgu anlamında şekillendirilmesi açısından önemlidir. Sağlıklı bir konuşmanın oluşması, devam ettirilmesi ve korunması için bu yapıların hepsinin sağlıklı bir şekilde çalışması ve koordinasyonu gerekir.  

Sesimde sorun olduğunu nasıl anlarım?

Normal sesinizde oluşan ses kısıklığı, seste güçsüzlük, seste kabalık, sesinizde kalınlaşma veya incelme, seste çatallanma veya enerji kaybı sesinizde sorun olduğunun göstergeleridir. Bu gibi durumlarda bir haftayı geçen sorunlarda bir Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Uzmanı’na başvurmanız önerilir. Kulak Burun Boğaz uzmanı, tipik olarak ilk aşamada ses tellerinizi bir endoskop yardımıyla inceleyecek ve tanıyı koyacaktır. 

Ses tellerini hangi hastalıklar etkiler?

Ses tellerinizi etkileyebilecek iyi huylu sorunlar, Laringofaringeal reflü, ses telleri nodülü, ses telleri polibi, ses teli kistleri, ses teli felci vs. gibi durumlardır. Ancak ses tellerinin kötü huylu hastalıkları da mevcut olup (kanser öncüsü değişimler, ses teli kanserleri)  bu hastalıkların erken tanı ve tedavisi hastalığın ilerlemesini engellemek, kalıcı ses ve fonksiyon kayıplarından kaçınmak için önemlidir. 

Ses hastalıkları için kimler riskli gruptadır? 

Bazı meslek grupları ses hastalıkları için risklidir. Bu kişiler sesini yoğun olarak kullanmak zorunda olan kişilerdir. Ses sanatçıları, öğretmenler, spikerler, din görevlileri, çağrı merkezi çalışanları, fitness eğitmenleri, satış kanallarında çalışan kişiler bu gruptaki kişilere örnek olarak verilebilir. 

Meslek grupları dışında stresli, tozlu, yeterince nemlendirilmeyen ve havalandırılmayan ortamlarda çalışan, sigara kullanan, alerji ve reflü hastalığı olan kişiler de ses problemi oluşması açısından risk grubundadır. Akciğer kapasitesini azaltan astım, amfizem, kronik bronşit gibi bir hastalığa sahip olmak, bir akciğer veya kalp ameliyatı geçirmiş olmak, başka bir sebeple uzun süre anestezi almak veya yoğun bakımda kalmış olmak, tiroid hormonu eksikliği gibi hormonal hastalıklar, Parkinson, Alzheimer gibi nörolojik hastalıklar da ses değişiklikleri için risk faktörlerindendir. 

Son olarak ergenlik, andrapoz/menapoz dönemleri, adet dönemleri, hamilelik ve yaş alma gibi doğal durumlarda da seste değişiklikler ve sorunlar beklenebilir. 

Yaşam boyu sağlıklı ses için neler yapmak gerekir? 

Temelde ses sağlığını ilgili önlemler hem korunmada, hem oluşan problemlerin tedavisinde önemlidir. Bu önlemler şu şekilde sıralanabilir.

• Yeterli miktarda su içilmesi: Ses telleri yapısı itibari ile yeterli su alımına ihtiyaç duyar. Bu normal ses fonksiyonun korunması yanında ses kalitesini artırmak için de önemlidir. Günde en az 6-8 bardak su içilmesi önerilir. Eğer sesinizi yoğun olarak kullanacaksanız veya sıcak bir bölgede yaşıyorsanız bu miktarı artırmanız gereklidir. 
• Sağlıklı bir ses için beslenme önerileri: Bütün tahıllar, meyveler ve sebze ağırlıklı beslenme boğaz ve gırtlak yapınızdaki müköz membranların sağlıklı kalmasını sağlayarak sağlıklı bir ses sahibi olmanıza yardımcı olur. Ayrıca akşam belirli saatlerden sonra yemek yememe, reflü yapan yiyeceklerden uzak durmakta ses sağlığı açısından önerilir. 
• Ses tellerinizi tahriş edebilecek ürünlerden kaçınma: Bu grup ürünlerin başında sigara ve tütün ilişkili ürünler gelir. Siz içmeseniz dahi pasif içicilikle de oluşabilecek maruziyetten kaçınma gerekir. Baharatlı gıdalar, süt ürünleri, yüksek tuz içeriğine sahip besinler (tuzlu kuruyemiş vs), alkol soğuk algınlığı ve alerji ilaçları farklı mekanizmalarla ses sağlığınızı bozabilir. 
• Yeterli ve Düzenli Uyku: Eğer vücudunuzu yorgunsa bu sesinize de yansıyacaktır. Ses tellerinizin de sonuçta bir kas grubu ile hareket ettiğini, ve nasıl vücudunuzda hissettiğiniz yorgunluk günlük iş performansını etkiliyorsa, aynı şekilde ses performansınızı da etkileyebileceğini unutmamak gereklidir. Uyku süreniz yetersiz veya uyandığınızda hala yorgun hissediyorsanız bunun altta yatan nedenleri için doktorunuza başvurmanız gerekebilir. 
• Stresten kaçınma: Stres tüm vücut fonksiyonlarınızı olumsuz yönde etkiler. Günlük bazı aktiviteler rahatlamanıza yardımcı olabilir. Rahatlatıcı aktiviteler arasında yoga meditasyon, spor, yürüyüş, bir müzik enstrümanı çalma, kitap okuma, beğendiğiniz bir gösteriyi seyretme gibi size iyi hissettiren şeyler genel sağlığınız üzerine iyi etkiler yapar.
• Lütfen bağırmayın: Bağırmak ses tellerinizde travma yaparak ses kalitenizde bozukluklara yol açabilir. Bu özellikle sesinizi yoğun kullanacağınız veya performans sergileyeceğiniz durumlarda daha da önemli hale gelebilir. 
• Yardım alın: Sadece ses bozukluğu için değil, risk faktörü olan reflü, alerji gibi durumların tedavisinin etkin ve zamanında yapılmasına özen göstermek gereklidir. 

Ses telindeki sorunlar nasıl tedavi edilir?

Ses telinizde ortaya çıkan sorunun şekli ve ciddiyetine göre tedavi yönlendirilir. İlk aşamada sesininiz bir süre istirahat ettirilmesi, ses hijyeni adı verilen ses tellerinize zarar verecek sigara gibi irritanlardan uzaklaşılması gerekir. Eşlik eden reflü ve alerji mevcutsa tedavinize bu durumların tedavisi de eklenecektir.  Ses teli nodülü gibi sorunlarda ses terapisi ile çözüm yoluna gidilirken; ses teli polipleri, kistleri, kanser öncüsü olan ses teli sorunları ve kanser şüphelerinde cerrahi işlemler gerekli olur. Cerrahi işlemin tipi, beklenen sonuçlar ve riskler pek çok faktöre bağımlı olduğundan böyle bir olasılıkta başvurulan hekimden bu bilgilendirmelerin alınması sağlıklı bir yaklaşım olacaktır. 

Sonuç olarak ses sağlığı özellikle gündelik hayatında stresli ortamlarda çalışan,  yoğun ses kullanımı (konuşma, toplantı eğitim vs. ) gerektiren ortamlarda çok önemlidir. Ses sağlığının korunması ve oluşan problemlerin erken tanı ve tedavisi ortaya çıkabilecek kalıcı etkilerden kişileri korur. Ayrıca sesini yoğun olarak kullanan kişilerin doğru ses ve nefes kullanımını içeren eğitimlerden geçmesi, ses sağlığını da sağlığın diğer unsurları gibi ayrı dikkat gerektiren bir nokta olarak benimsemesi, oluşabilecek problemleri en az indirgeyecek ve kişilerin konuşma etkinliklerini artıracaktır.